Kolizje drogowe, uszkodzenia parkingowe czy inne zdarzenia komunikacyjne dotykają wielu użytkowników dróg — nawet najbardziej ostrożnych. W momencie, gdy Twój pojazd ulegnie uszkodzeniu, pojawia się pytanie: kto i na jakich warunkach naprawi szkody oraz czy Ty musisz cokolwiek finansować. Odpowiedź zależy od wyboru metody likwidacji szkody oferowanej przez ubezpieczyciela. W praktyce stosuje się dwa główne warianty: likwidację gotówkową (kosztorysową) oraz bezgotówkową (warsztatową). Zrozumienie mechanizmów działania obu wariantów pozwala świadomie decydować i bronić swoich praw jako poszkodowanego.
Co oznacza likwidacja gotówkowa (kosztorysowa)?
Likwidacja szkody w wariancie gotówkowym polega na tym, że towarzystwo ubezpieczeniowe ustala odszkodowanie na podstawie kosztorysu przedstawionego przez rzeczoznawcę (lub wyceny dokumentacyjnej) i wypłaca poszkodowanemu odpowiednią kwotę. To poszkodowany decyduje, gdzie i jak przeprowadzi naprawę — może wybrać warsztat, kupić części lub nawet podpisać się pod samodzielną naprawą. Wariant ten daje swobodę, ale przerzuca na poszkodowanego większość obowiązków związanych z organizacją naprawy. Ubezpieczyciele często proponują niższe stawki — opierają wycenę na dostępnych, często tańszych częściach zamiennych i standardowych stawkach robocizny. Czasem stosowane są korekty (tzw. urealnienia cen), w wyniku których kosztorys przez zakład ubezpieczeniowy zostaje obniżony względem realnych cen rynkowych. W wariancie gotówkowym poszkodowany ma możliwość negocjacji, odwołań, a w razie potrzeby skorzystania z niezależnego rzeczoznawcy.
Co oznacza likwidacja bezgotówkowa (warsztatowa)?
W wariancie bezgotówkowym towarzystwo ubezpieczeniowe, na podstawie upoważnienia poszkodowanego, kieruje pojazd do warsztatu partnerskiego lub innego warsztatu uzgodnionego z klientem i rozlicza koszty naprawy bezpośrednio z warsztatem. Poszkodowany nie otrzymuje gotówki – nie angażuje się bezpośrednio w rozliczenia. Wskazuje jedynie warsztat (lub wybiera spośród sugerowanych) i czeka na zakończenie prac. Proces bywa mniej angażujący, choć wymaga zaufania do warsztatu i transparentności rozliczeń. Wariant bezgotówkowy jest często wykorzystywany w przypadku nowszych pojazdów, gdy zależy nam na użyciu części oryginalnych i na ścisłym nadzorze producenta nad technologią naprawy. W praktyce towarzystwo ubezpieczeniowe może ograniczać zakres wyboru warsztatów do swojej sieci partnerskiej i stosować własne stawki części i robocizny.
Krok po kroku: proces likwidacji szkody od zdarzenia po wypłatę lub zakończenie naprawy
- Zgłoszenie szkody i dokumentacja zdarzenia
Z chwilą, gdy doszło do kolizji lub innego zdarzenia, należy zadbać o dokumentację: spisanie oświadczenia sprawcy (jeśli dotyczy), zdjęcia uszkodzeń i ogólnej scenerii, zebranie danych świadków, przekazanie danych ubezpieczeniowych. Ponadto poszkodowany musi niezwłocznie zgłosić szkodę do ubezpieczyciela sprawcy (lub swojego, jeśli to własna szkoda z AC), bo od tego momentu uruchamia się procedura likwidacji. Zgłoszenie może odbyć się przez formularz internetowy, infolinię, e-mail lub w oddziale ubezpieczyciela. Warto załączyć zdjęcia oraz opis zdarzenia w zgłoszeniu. W razie opóźnienia może zostać wydłużony czas rozpatrzenia roszczenia — standardowy termin to 30 dni, z możliwością przedłużenia do 60 dni, należy uzasadnić przedłużenie.
- Wybór metody likwidacji
Po zgłoszeniu szkody towarzystwo zaproponuje (lub zapyta) wybór wariantu: gotówkowy lub bezgotówkowy. W przypadku AC taki wybór często dokonuje się już na etapie zakupu polisy (wariant kosztorysowy lub warsztatowy), i w umowie mogą zostać zawarte ograniczenia co do późniejszej zmiany. Warto sprawdzić zapisy ogólnych warunków ubezpieczenia (OWU), by wiedzieć, czy można zmienić wariant po szkodzie (np. z wariantu warsztatowego na kosztorysowy). Zgodnie z praktyką, jeśli polisa przewidywała wariant warsztatowy (bezgotówkowy), poszkodowany może jeszcze żądać rozliczenia gotówkowego — ale odwrotnie to często jest niemożliwe.
- Oględziny i kosztorys (lub wycena dokumentacyjna)
Jeśli wybrano wariant gotówkowy, towarzystwo zleci rzeczoznawcy oględziny pojazdu lub – coraz częściej – wycenę na podstawie zdjęć przesłanych przez poszkodowanego. Rzeczoznawca ocenia uszkodzenia, dobiera części i materiały oraz kalkuluje robociznę. W wariancie bezgotówkowym towarzystwo może współpracować z warsztatem partnerskim, który wykonuje oględziny lub stosuje standardowe tabele kosztów (np. systemy typu Audatex, Eurotax). Często stosowane są stawki ustalone w regionie lub z centralną listą stawek ubezpieczyciela. W praktyce mogą pojawić się korekty w wycenie (obniżenia) — np. urealnienia cen części zamiennych — które budzą spory między klientem a ubezpieczycielem.
- Akceptacja kosztorysu lub przystąpienie do naprawy
W przypadku wariantu gotówkowego poszkodowany otrzymuje kosztorys i może zaakceptować lub zgłosić zastrzeżenia (odwołanie). Po akceptacji ubezpieczyciel dokonuje przelewu odszkodowania. W wersji bezgotówkowej warsztat po wykonaniu naprawy wystawia fakturę do ubezpieczyciela, a poszkodowany otrzymuje informację o zakończeniu prac i może odebrać auta. W obu przypadkach poszkodowany musi czuwać nad realizacją naprawy i sprawdzić, czy wykonane prace odpowiadają ustaleniom kosztorysowym.
- Odbiór pojazdu i kontrola jakości prac
Bez względu na metodę likwidacji moment odbioru pojazdu z warsztatu wymaga szczególnej uwagi. Poszkodowany powinien skontrolować wizualnie stan karoserii, spasowanie elementów, elementy mechaniczne, działanie systemów, funkcjonowanie oświetlenia i elektroniki. Wada ukryta może ujawnić się dopiero później — jednak z punktu widzenia klienta im bardziej skrupulatna kontrola od razu po odbiorze, tym lepiej. W wariancie bezgotówkowym klient musi zaufać warsztatowi i liczyć, że rozliczenia z ubezpieczycielem były uczciwe. W przypadku sporu można żądać ponownego przeglądu lub interwencji rzeczoznawcy.
Szkoda całkowita — kiedy nie jest opłacalna naprawa
Szkoda całkowita ma miejsce, gdy koszty naprawy przekraczają wartość pojazdu w dniu szkody, albo gdy ubezpieczyciel zdecyduje, że naprawa nie jest opłacalna. W orzecznictwie przyjmuje się, że szkoda całkowita w ubezpieczeniu OC sprawcy zachodzi, gdy naprawa kosztuje powyżej 100 % wartości pojazdu na dzień zdarzenia. W takiej sytuacji ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie odpowiadające wartości pojazdu przed szkodą pomniejszonej o wartość pozostałości (np. wraku). Klient nie podejmuje naprawy, a środki przeznacza wedle własnego uznania, np. na zakup innego auta.
Wady i zalety obu wariantów z perspektywy ubezpieczonego
Likwidacja gotówkowa daje niezależność — to Ty decydujesz, gdzie i jak naprawisz pojazd, oraz możesz negocjować warunki. Możesz wybrać warsztat, który znasz i któremu ufasz, albo wykorzystać części zamienne. Dla właścicieli starszych pojazdów, gdzie oryginały są kosztowne lub nieuzasadnione ekonomicznie, ten wariant bywa bardziej korzystny. Minusem jest jednak ryzyko, że ubezpieczyciel zaniży wycenę, co zmusi Cię do negocjacji lub zatrudnienia rzeczoznawcy. Ponadto sam musisz zająć się organizacją naprawy i kontrolą jakości.
Natomiast wariant bezgotówkowy ogranicza zaangażowanie poszkodowanego — wystarczy upoważnić warsztat, zająć się odbiorem pojazdu. To oszczędność czasu i stresu. Ubezpieczyciel pokrywa koszty bezpośrednio, warsztat musi liczyć się ze standardami i kontrolami. Często naprawy objęte są gwarancją. Wadą bywa ograniczony wybór warsztatów i części oraz mniejsza elastyczność w negocjacjach. Ubezpieczyciel może narzucić sieć serwisów partnerskich, stosować własne stawki i wybierać zamienniki, co w pewnych przypadkach obniża jakość lub wartość auta. Dodatkowo zwlekanie ubezpieczyciela z akceptacją kosztów może opóźnić cały proces.
Kryteria decydujące, który wariant wybrać
Przy podejmowaniu decyzji warto uwzględnić:
- Wiek i wartość pojazdu — dla nowych aut opłaca się wariant bezgotówkowy, aby zapewnić jakość i oryginalne części. Dla aut starszych — wariant gotówkowy może pozwolić na użycie tańszych części i oszczędności.
- Stopień uszkodzeń — przy drobnych uszkodzeniach wartość różnicy między wariantami może być niewielka, ale przy rozległych szkoda gotówkowa daje większą elastyczność.
- Dostępność i jakość warsztatów — jeśli w Twoim regionie działa renomowany warsztat niezależny, możesz preferować wariant gotówkowy. Jeśli natomiast ubezpieczyciel ma mocną sieć partnerską, bezgotówkowy wariant może być atrakcyjny.
- Czas i zaangażowanie, jakie możesz poświęcić — jeżeli nie masz czasu na organizację naprawy, kontakt z warsztatem i kontrolę jakości, wariant bezgotówkowy oferuje wygodę.
- Umowa ubezpieczeniowa i zapisy OWU — sprawdź warunki polisy AC, czy przewiduje wariant warsztatowy lub kosztorysowy i czy przemiana wariantu jest możliwa.
Prawne i podatkowe aspekty likwidacji szkody
Poszkodowany nie ma obowiązku przyjąć pierwszej propozycji odszkodowania od ubezpieczyciela. Jeżeli wycena jest zaniżona, może zgłosić reklamację lub wystąpić o opinię niezależnego rzeczoznawcy. Koszt takiej ekspertyzy — jeżeli udowodni, że ubezpieczyciel zaniżył odszkodowanie — musi zostać pokryty przez zakład ubezpieczeniowy.
Jeśli chodzi o aspekt podatkowy, otrzymanie gotówki (np. w wariancie gotówkowym) nie zawsze stanowi przychód podatkowy. W przypadku szkód z AC, gdy odszkodowanie pochodzi z tytułu ubezpieczenia, część regulacji interpretuje, że nie tworzy to przychodu opodatkowanego. Natomiast w wariancie bezgotówkowym, gdy towarzystwo ubezpieczeniowe samodzielnie ponosi koszty naprawy i wypłaca środki warsztatowi, poszkodowany nie otrzymuje środków i nie dochodzi do przychodu.